Het Concertgebouworkest in een land met twee gezichten

In de muziekschool van Kaapstad is het dringen. Altvioliste Edith van Moergastel traint in een inloopkast twee tieners uit het jeugdorkest van KwaZulu Natal: 'Kom op, actiever, niet zo traag.' Uit het lokaal daarnaast klinkt het begin van Beethovens Ouverture Egmont. Violiste Eke van Spiegel: 'Maakt die toon groot. Dit stuk gaat over een vrijheidsstrijder, dat moet je laten horen.' De aula is voor trompettist Wim Van Hasselt. Bij hem staat de Carmensuite van Bizet op de lessenaars. Van Hasselt: 'Blaas uit als een Ferrari, niet als een Lada. Oefen zo zacht mogelijk, zo hard mogelijk, zo kort mogelijk. Dan wordt je palet gigantisch veel groter. Uiteindelijk moet je Bizet kunnen ruiken.' 

De musici van het Concertgebouworkest waren de afgelopen week op tournee in Zuid-Afrika. Voor het eerst in de 125 jaar van hun bestaan gaven ze concerten in Kaapstad, Durban, Pretoria. De reis is onderdeel van een wereldtour langs alle continenten maar alleen in Zuid-Afrika is plaats gereserveerd om de kennis van de ervaren musici over te brengen op de jonge talenten van het land. 

Wim van Hasselt: 'Blaas uit als een Ferrari, niet als een Lada'

Het jeugdorkest van KwaZulu Natal is er voor alle Zuid-Afrikanen. Jongens en meisjes, zwart, wit en alle kleurnuances daartussen zitten kriskras door elkaar. Muzieklessen en jeugdorkesten staan hoog op de politieke agenda van het land: hoe meer donkere koppies, hoe hoger de subsidie, vertelt de coördinator van de organisatie waarin de muziekscholen en jeugdorkesten zijn ondergebracht. 

Elk van de jonge musici heeft een bijzondere geschiedenis. Een van de succesverhalen: een contrabassist liep iedere zaterdag van zijn dorp naar de muziekschool in Kaapstad, 30 kilometer verderop. Na schooltijd werkte hij als straatveger om de lessen te betalen, maar sinds hij is geslaagd voor zijn toelatingsexamen conservatorium heeft hij een studiebeurs en kan hij al zijn tijd besteden aan zijn spel op de contrabas. 

Het Concertgebouworkest wil zulke musici een flinke duw vooruit geven. De komende jaren krijgen de beste muzikanten de kans hun licht op te steken in Nederland. Het programma daarvoor wordt de komende maanden uitgewerkt, belooft de directie van het Concertgebouworkest. 

's Avonds, in het Artscape Theatre, is er in de uitverkochte concertzaal nauwelijks een zwart gezicht te bekennen. Janine Jansen stapt het podium op, voor een uitvoering van het Vioolconcert van Tsjaikovski. Het Concertgebouworkest wordt gedirigeerd door de Zwitser Charles Dutoit. Hij staat vlak naast de violiste, kan haar bijna aanraken. Ze ademen samen, poken het vuurtje onder de noten flink op en krijgen het voor elkaar dat er een magisch moment ontstaat waarin publiek en musici opgaan in één roes van passie en virtuozenkunst. 

Het orkest is in Kaapstad ondergebracht in het Mount Nelson Hotel, met kamers die zo groot zijn als een gemiddeld appartement in Amsterdam. Maar de tournee is allesbehalve een vakantie. De ochtend na het concert gaat de wekker om 5.30 uur. Op weg naar het vliegtuig naar Durban klinkt een kreet: 'Híérom vind ik dit zo'n vreselijk land!' Een van de musici wijst op een vuilnisbelt. Als je beter kijkt, zie je dat onder overkappingen van afvalzakken mensen wonen. 

Twee dagen later en 1.400 kilometer verderop wordt de bus met Nederlandse musici bestormd door drie kinderen. Ze zien eruit als straatjochies en bedelen om geld maar als ze beginnen te zingen, klinkt een spatzuiver driestemmig volksliedje. 

Een geënsceneerd tafereeltje? Zou kunnen. Het orkest is in Soweto, ooit een arm gebied, maar nu verheven tot modeltownship. De straat waar ooit Desmond Tutu woonde en Nelson Mandela, heet nu Nobel Laureate Walk. De wegen zijn er gloednieuw en sinds een jaar siert een felgekleurd theater het centrum van de plaats. 

Een steelband geeft een welkomstconcert voor het KCO in Soweto

Binnen schuiven kinderen in schooluniform aan om kennis te maken met Peter en de wolf van Prokofjev. Contrabassist Dominic Seldis demonstreert hoe een klarinet kan klinken als een kat en hoe uit een groep hoorns een gevaarlijke wolf ontstaat. En dan mogen een paar van de kinderen zelf voelen hoe het is om op het podium te staan. 'Hi, wij komen uit Nederland, weet je waar dat ligt?', vraagt Seldis aan een klein zwart meisje. 'Ja, daar ben ik wel eens geweest', zegt het leerlingetje. Als ze na afloop het theater uit loopt, staat er een Audi met chauffeur klaar om haar thuis te brengen.

De Volkskrant, 20 maart 2013